Czym jest wideomodelowanie?

 

Czym jest wideomodelowanie?

Wideomodelowanie to instruktażowa technika uczenia się polegająca na wykorzystaniu technologii wspomagającej, w której wykorzystuje się nagrania. Zaczęła być stosowana już w latach osiemdziesiątych XX wieku.

Modelowanie z użyciem nagrań wideo, jeśli jest przeprowadzone w odpowiedni sposób, przynosi wiele korzyści. O powodzeniu tej metody decyduje: powtarzalność, ekspozycja, przewidywalność i przystępność - one prowadzą do pełnego zaangażowania osoby w proces uczenia się. 

Dzięki rozwojowi technologii mamy najlepszy czas na włączenie modelowania               z użyciem nagrań wideo - nawet do programu nauczania. Dostępność i powszechność narzędzi takich jak tablet i telefon komórkowy sprawia, że technikę tą możemy wykorzystać na każdym kroku i w każdym miejscu, a przygotowanie materiału według przyjętych zasad nie jest szczególnie pracochłonne. W szkolnictwie również nie brakuje tego typu narzędzi. W szczególności, że w ostatnim czasie szkoły zostały doposażone w odpowiedni sprzęt z programu ministerialnego Laboratoria  Przyszłości.

Opierając się na koncepcji Stephena Lockwooda można mówić o siedmiu krokach wideomodelowania (na ich podstawie stworzono również filmy do aplikacji VR WYmodeluj):.

1. Wyznaczyć cel. Należy skupić się na pożądanym zachowaniu/umiejętności. Cel musi być mierzalny i możliwy do zaobserwowania. Należy zebrać o nim jak najwięcej informacji, rozpisać zakres czynności, znaleźć kontekst jego występowania.

2. Aktor - perspektywa. Dobór odpowiedniej osoby do wykonania danej czynności. Film nagrywa się z perspektywy osoby uczącej się, by była ona niejako uczestnikiem uczonej czynności. Aktor może udzielać instrukcji słownych w trakcie wykonywania zadania.  

3. Odpowiednie otoczenie na filmie. Nagranie powinno być realizowane w miejscu, w którym wykonywana czynność będzie realizowana tzn. nagranie na którym przygotowywana jest kanapka należy wykonać w kuchni, a nagranie, na którym myte są zęby należy nagrać w  łazience. W przypadku gogli VR immersja działa na naszą korzyść. Obserwator “wnika” w otoczenie będąc jego częścią. 

4. Otoczenie podczas odtwarzania filmu. Wpływa ono na umiejętność skupienia uwagi obserwatora na filmie. W naszym przypadku wykorzystując gogle wirtualnej rzeczywistości nie musimy się martwić o dystraktory zewnętrzne, gogle VR skutecznie je izolują. Jednak warto zadbać o przestrzeń, by nie było w niej niepotrzebnych przedmiotów.

5. Film jest wizualną instrukcją (wraz ze słownymi instrukcjami) do wykonania danej czynności. Uczący się po obejrzeniu filmu (jednorazowym lub kilkukrotnym) przystępuje do wykonania zadania zgodnie z instrukcją wykonaną na filmie. 

6. Monitorowanie postępów i ewaluacja. W celu rejestracji postępów w uczeniu się przez osobę danej czynności, można skorzystać z przygotowanych: arkuszy rejestracji procesu uczenia się. Notowane w nim będą następujące zmienne: poziom samodzielności wykonywanej czynności, rodzaje użytych podpowiedzi oraz liczba powtórzeń filmu obejrzanych podczas jednej sesji.

7. Wycofanie filmowej instrukcji. By wycofać instrukcję filmową można odtwarzać film rzadziej, prezentować film na tablecie lub telefonie, używać podpowiedzi obrazkowej lub innej. Choć celem ostatecznym jest pełna samodzielność osoby uczącej się w wykonywaniu czynności, to jednak efekt jest zależny od jej możliwości psychofizycznych, dlatego może się okazać, całkowita rezygnacja z podpowiedzi wizualnych w postaci filmu lub obrazków nie zawsze będzie możliwa.

Dlaczego gogle wirtualnej rzeczywistości?

Gogle te będą miejscem pierwszego zetknięcia się z filmem dla obserwatora. Zatem tak jak w życiu codziennym liczy się pierwsze wrażenie -  w goglach jest to immersja.  To niesamowite zjawisko sprawia, że bierny obserwator nagle staje się uczestnikiem danego procesu. Przez co jest on dużo lepiej zapamiętywany. Narzędzie jest bardzo atrakcyjne, a jednocześnie wspomaga koncentrację na danym materiale. Zatem nie musimy ukierunkowywać ucznia na oglądanie filmu. Gogle odcinają również wszelkie dystraktory płynące z zewnątrz - co ułatwia koncentrację i lepsze zapamiętanie kroków prezentowanej czynności. Jak podają badania: w wirtualnej rzeczywistości czas na przyswojenie materiału lekcyjnego jest czterokrotnie szybszy niż czas przyswajanego materiału metodą tradycyjną.  

Jak przygotować się do  korzystania z wirtualnej rzeczywistości?

Nim zaczniemy pracować z uczniem wykorzystując gogle wirtualnej rzeczywistości, w naszej opinii należy najpierw dobrze samemu zapoznać się ze sprzętem. Znajomość sprzętu od strony technicznej pozwoli nam sprawniej rozwiązać problemy techniczne, które mogą zdarzyć się podczas pracy z uczniem. Należy również wyznaczyć odpowiednią, bezpieczną przestrzeń (preferujemy granicę całopokojową - jest ona zaznaczana po uruchomieniu gogli), w której będziemy pracować, dopasować głośność urządzenia, odpowiednio ustawić soczewki itp. Pomimo tego, że w aplikacji wyłącznie będziemy obserwować daną czynność, ze względów bezpieczeństwa warto wybrać miejsce, w którym nie ma ostrych kantów, narzędzi oraz niepotrzebnych sprzętów. 

Kolejnym ważnym krokiem jest przyzwyczajenie i odpowiednie przygotowanie osoby uczącej się do pracy z goglami. Uczeń rozpoczynający pracę z goglami wirtualnej rzeczywistości powinien najpierw zostać zapoznany ze sprzętem oraz tym, co może zobaczyć w goglach. Należy wytłumaczyć uczniowi jak działają gogle – można to zrobić między innymi przez analogię pokazując działanie kalejdoskopu lub zabawkowego aparatu, do którego przykładając oko i widzimy różne obrazki. Świadomość ucznia, że w każdej chwili może zdjąć gogle z głowy i znów zamiast w kuchni będzie znajdował się w sali szkolnej jest bardzo ważna. Pozwoli uniknąć wielu sytuacji, które mogą podopiecznego napawać lękiem wynikającym z braku zrozumienia sytuacji, a co za tym idzie wielu sytuacji trudnych. Bywa, że uczniowie potrzebują więcej czasu na zrozumienie wirtualnej rzeczywistości i przyzwyczajenie się do niej, a w związku z tym proces wdrażania i wykorzystania gogli VR powinien być dostosowany do ich możliwości.

Kolejnym ważnym elementem pracy z wirtualną rzeczywistością jest uprzedzenie użytkowników o trudnych sytuacjach, które mogą wystąpić podczas korzystania z gogli oraz ustalenie sygnału KONIEC. Podczas korzystania z gogli wirtualnej rzeczywistości zdarza się, że osobie korzystającej może zakręcić się w głowie, zacznie robić się duszno, mogą wystąpić mdłości lub inne objawy ze strony układu pokarmowego czy nerwowego. Osoba ucząca się powinna wiedzieć, że w takim momencie należy ściągnąć z głowy gogle, lub poinformować o tym nauczyciela. Warto dlatego ustalić sygnał na zakończenie takiej pracy: uczeń mówiąc głośno KONIEC lub STOP przyciągnie uwagę nauczyciela. W przypadku uczniów z trudnościami komunikacyjnymi należy ustalić sygnał niewerbalny np. klaśnięcie. Sygnał należy dobrać do możliwości psychofizycznych uczniów. Należy również pamiętać, że podopiecznego podczas pracy należy obserwować. Z zachowań również można odczytać niepokojące sygnały - jeśli takowe wystąpią należy zdjąć okulary. 

Etapy uczenia z wykorzystaniem filmów VR

Proces uczenia czynności wykorzystujący modelowanie przy użyciu filmów w goglach VR składa się z 3 etapów: Właśnie w taki sposób będzie wyglądała praca z filmami w aplikacji Wymodeluj. 

1. Stworzenie, bądź wyszukanie gotowego filmu, który prezentuje czynność, którą chcemy by osoba ucząca się opanowała. Przygotowanych przez nas filmów jest 29. Należy wybrać odpowiedni film lub samodzielnie stworzyć film na wzór przez nas przygotowany.

2. Rozpoczęcie pracy z uczniem przy wykorzystaniu wybranego filmu. Uczący się ogląda dany film w ustalonej liczbie powtórzeń. W naszym przypadku film zostanie udostępniony najpierw w goglach wirtualnej rzeczywistości, a następnie w ramach wycofywania gogli udostępniony na tablecie lub telefonie w ramach podpowiedzi (decyzja będzie należała do Państwa). Jeżeli uczniowie nie będą akceptowali gogli wirtualnej rzeczywistości, ten etap może być realizowany na tablecie lub telefonie. Pokazujemy uczniowi wyłącznie jeden film na raz, wprowadza to bowiem dezorganizację procesu uczenia się. Zaleca się, by początkowo film był oglądany w zapętleniu trzykrotnym lub pięciokrotnym, aczkolwiek należy pamiętać by dać uczniowi czas na zapoznanie się z goglami i przyzwyczajenie do ich użytkowania.

3. Realizacja uczonej czynności przez osobę uczącą się.  Poproś uczącego o przystąpienie do pracy, np. mówiąc "A teraz Ty nakryj do stołu" i wskaż miejsce wykonywania czynności. W czasie tego etapu udzielaj podpowiedzi (jeśli okażą się one konieczne) oraz monitoruj poziom samodzielności wykonywania czynności przez ucznia. Po skończonej pracy udziel pochwały lub innej formy wzmocnienia.

Filmy w aplikacji VR Wymodeluj.

Filmy wykorzystywane w wideomodelowaniu nie powinny być długie, a złożone czynności powinny być uczone etapami. Dlatego przygotowywane przez nas filmy są kilkuminutowe. Zostały one przygotowane pod możliwości naszych podopiecznych oraz możliwość wykorzystania ich na zajęciach szkolnych. Długość filmu zależy także od rodzaju umiejętności jakiej chcemy nauczyć. 

Niektóre bardzo złożone i wielokrokowe umiejętności wymagały podzielenia na mniejsze etapy np. w uczeniu się czynności przygotowania naleśników, ta złożona czynność została podzielona, po to, by uczyć w mniejszych cząstkach. Zatem, by przygotować ciasto najpierw należy nauczyć się odmierzania składników, a następnie możemy przejść do filmiku uczącego przygotowania ciasta.

Przebieg procesu uczenia się z wykorzystaniem aplikacji WYmodeluj.

Przede wszystkim należy pamiętać, że aplikacja i gogle wirtualnej rzeczywistości to narzędzie pracy wspomagające proces uczenia się. Nad całym procesem edukacyjnym i terapeutycznym powinien czuwać nauczyciel - specjalista. Nie należy zostawiać ucznia samego ze sprzętem.

Korzystanie z aplikacji możemy opisać w punktach:

1. Przygotuj stanowisko/ miejsce pracy według określonych procedur opisanych w każdej instrukcji. Stanowisko ma mieć wyraźnie określoną przestrzeń np. ławka, zaznaczony na stole obszar itp.

2. Wygospodaruj przestrzeń na gogle VR. Jeśli jest taka potrzeba, oznacz to miejsce innym kolorem taśmy lub połóż koszyk/pudełko, gdzie osoba ucząca się będzie mogła odłożyć gogle po oglądnięciu materiału filmowego.

3. Poinformuj ucznia o tym, czego będzie się uczył w tym miejscu i z czego składa się jego stanowisko pracy. Pamiętaj o procesie zapoznania i przyzwyczajenia ucznia do pracy z goglami VR. Etap ten powinien poprzedzić pracę z goglami do nauki czynności, a proces ten powinien odbywać się stopniowo.

4. Pomóż uczniowi założyć gogle. Wskaż jaki film ma obejrzeć ( wcześniej ustal z jaką ilością powtórzeń uczeń będzie oglądał film- ilość powtórzeń będzie zależna od potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia. Uczeń z aplikacji może korzystać w pozycji siedzącej lub stojącej. Zalecana jest jednak pozycja siedząca.

5. Po ściągnięciu gogli i odłożeniu ich poproś ucznia o wykonanie czynności według obejrzanej instrukcji.

6. W trakcie wykonywania czynności przez ucznia udzielaj stosownych podpowiedzi jeżeli będą one konieczne. Możesz skorzystać z podpowiedzi np. fizycznej, wizualnej (w postaci obrazkowej lub filmowej na YouTube), słownej, wskazującej. Zalecaną formą podpowiedzi podczas uczenia łańcuchów zachowań są podpowiedzi fizyczne (manualne) - uczący stoi za plecami ucznia lub z boku. Pamiętaj, że stosownie podpowiedzi fizycznej nie może być przymuszaniem ucznia do wykonywania danej czynności.

7. Pamiętaj o udzieleniu pochwały lub wzmocnienia po skończonej nauce zgodnie z indywidualnymi preferencjami ucznia.

8. Rejestruj dane z procesu uczenia się tj. poziom samodzielności wykonania danej czynności, rodzaj użytych podopwiedzi i wielokrotność odtworzeń materiału filmowego.

Bibliografia:

1. Victoria M. Boone: Wychowując dziecko z autyzmem. Pozytywne strategie oparte na terapii behawioralnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020.

2. Sara Kuźnik, Paweł Landwójtowicz, Wsparcie dziecka i rodziny. Podstawy terapii behawioralnej i systemowej, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO, Opole 2019.

3. Artur Kołakowski, Agnieszka Pisula, Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2011.

4. Stephen Lockwood, Modelowanie z użyciem nagrań wideo. Strategie wzrokowe wspierające osoby ze spektrum autyzmu, Grupa Wydawnicza Harmonia, Gdańsk 2019.

5. PwC VR Soft Skills training Efficacy Study, 2020.

6. Monika Suchowierska, Paweł Ostaszewski, Przemysław Bąbel, Terapia behawioralna dzieci z autyzmem. Teoria, badania i praktyka stosowanej analizy zachowania, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2016.